Κάπνισμα και σωματικό βάρος

Να καπνίζω και να είμαι αδύνατος, 
ή να κόψω το τσιγάρο και να παχύνω; (ένα ψευτοδίλημμα…)

Γράφει ο Γεώργιος Πανοτόπουλος, Παθολόγος-Διατροφολόγος

Πολλοί καπνιστές αρνούνται να κόψουν το κάπνισμα, επειδή φοβούνται ότι θα παχύνουν. Όμως, αν ζυγίσουμε τα υπέρ και τα κατά, δεν υπάρχει πραγματικό δίλημμα. Πόσο μάλλον όταν η αύξηση του βάρους δεν είναι αναπόφευκτη. Ο καπνιστής μπορεί να προετοιμαστεί κατάλληλα για να αποφύγει τις συνέπειες της διακοπής του καπνίσματος.

Οι θάνατοι που οφείλονται στο κάπνισμα, είναι τόσοι όσοι αποδίδονται στο οινόπνευμα, στα ναρκωτικά, στα τροχαία ατυχήματα και στις αυτοκτονίες μαζί. Όμως η διακοπή του καπνίσματος δεν είναι εύκολη υπόθεση, γιατί το κάπνισμα προκαλεί εξάρτηση στη νικοτίνη τόσο ισχυρή όσο εκείνη των ναρκωτικών. Η διακοπή του καπνίσματος συνοδεύεται συχνά από αύξηση του βάρους, η οποία απασχολεί ιδιαίτερα τις γυναίκες. Φαίνεται ότι η νικοτίνη εμπλέκεται στους μηχανισμούς οι οποίοι ελέγχουν το σωματικό βάρος και την πρόσληψη τροφής. Οι Ινδιάνοι της Αμερικής το γνώριζαν αυτό εδώ και πολλά χρόνια.

Οι καπνιστές ζυγίζουν κατά μέσο όρο 2,0-4,5 kg λιγότερο από τους μη καπνιστές ίδιας ηλικίας και το βάρος τους σχετίζεται με τον αριθμό των τσιγάρων που καπνίζουν. Η μέση αύξηση βάρους με τη διακοπή του καπνίσματος είναι 2,8 kg στους άνδρες και 3,8 kg στις γυναίκες. Όμως, στο 10% των ανδρών και στο 14% των γυναικών, η αύξηση του βάρους με τη διακοπή του καπνίσματος υπερβαίνει τα 13 kg. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων το σωματικό βάρος των τέως καπνιστών επανέρχεται στο βάρος των μη καπνιστών ίδιας ηλικίας και φύλου.1,2 

Το κάπνισμα συνοδεύεται από τη λεγόμενη ανδροειδή ή κοιλιακή κατανομή του λίπους.3 που συνεπάγεται αυξημένο καρδιαγγειακό κίνδυνο, ενώ η διακοπή του καπνίσματος συνοδεύεται από αύξηση του περιφερικού (γυναικοειδούς) λίπους.
Σε όσους ξαναρχίζουν το κάπνισμα, ενώ το σωματικό βάρος μειώνεται, μειώνεται και ο άλιπος (μυϊκός) ιστός, ιδίως στις γυναίκες και αυξάνεται το κοιλιακό λίπος.

Οι καπνιστές δεν τρώνε λιγότερο σε σχέση με τους μη καπνιστές, ακόμη και εάν έχουν λιγότερο βάρος. Όμως η διατροφή τους δεν είναι ποιοτική. Καταναλώνουν περισσότερο κρέας, αλλαντικά, τηγανητά, πλήρη γαλακτοκομικά, καφέ, οινόπνευμα, αλάτι και λίπος. Ακόμη, προσλαμβάνουν λιγότερα δημητριακά, φρούτα, λαχανικά, φυτικές ίνες, πολυακόρεστα λίπη και βιταμίνες Α, B, C και Ε σε σχέση με τους μη καπνιστές. Αυτές οι κακές διατροφικές συνήθειες παραμένουν και μετά τη διακοπή του καπνίσματος. Εξάλλου, ο τέως καπνιστής, χωρίς να έχει το αίσθημα της πείνας, τσιμπολογάει τροφές πλούσιες σε απλά σάκχαρα και λίπη.

Όσον αφορά τις ενεργειακές δαπάνες και το μεταβολισμό, το κάπνισμα ενός πακέτου τσιγάρων αυξάνει το μεταβολισμό κατά περίπου 200 θερμίδες. Υπάρχουν επίσης και διαταραχές των ενζύμων που σχετίζονται με την αποθήκευση του λίπους στα λιποκύτταρα (λιποπρωτεϊνική λιπάση) οι οποίες εξηγούν τις μεταβολές στο σωματικό βάρος των καπνιστών και των τέως καπνιστών.5

Συμπερασματικά, η διακοπή του καπνίσματος είναι μια απόφαση με σημαντικές συνέπειες, μία από τις οποίες είναι και οι μεταβολές στο βάρος. Ο καπνιστής, ο οποίος είναι υποψήφιος να διακόψει το κάπνισμα, πρέπει να ισορροπήσει το ισοζύγιο ενέργειας (τροφή – σωματική δραστηριότητα)και να έχει υπεύθυνη διατροφική εκπαίδευση. Πρώτα απ’ όλα πρέπει να μάθει ότι η αύξηση του βάρους δεν είναι υποχρεωτική, είναι μάλλον μικρότερη από ό,τι φοβάται και σε κάθε περίπτωση δεν «ακυρώνει» τα ευεργετικά οφέλη από τη διακοπή του καπνίσματος. 

Φαίνεται ότι τα άτομα, τα οποία κινδυνεύουν κυρίως από την αύξηση του βάρους είναι οι γυναίκες, οι βαρείς καπνιστές, τα άτομα σε χρόνια διατροφική στέρηση, τα άτομα που έχουν χαμηλές τιμές ενός ενζύμου (λιποπρωτεϊνικής λιπάσης) και η μαύρη φυλή.

Η αναπροσαρμογή των διαιτητικών συνηθειών, η αύξηση της σωματικής δραστηριότητας και των μικροδραστηριοτήτων (π.χ. περπάτημα, κατάργηση ασανσέρ) και η ψυχική στήριξη από το περιβάλλον είναι απαραίτητες. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζονται τα άτομα που παρουσιάζουν διαταραχές της διατροφικής συμπεριφοράς, διαδοχικές αυξομειώσεις βάρους (φαινόμενο γιο-γιο) και συμπεριφορά χρόνιας στέρησης. Οι οδηγίες διατροφής πρέπει να είναι απλές και εύκολα κατανοητές, με ιδιαίτερη προσοχή στα ενδιάμεσα γεύματα (snacks), που δεν πρέπει να περιέχουν πολλές θερμίδες και λίπη, αλλά κυρίως φρούτα, λαχανικά και ψωμί ή δημητριακά.1 

Οι μελέτες χορήγησης του Rimonabant (αναστολέα του υποδοχέα CB1 των κανναβινοειδών) το οποίο αποδείχθηκε αποτελεσματικό στη φαρμακευτική αντιμετώπιση της ανδροειδούς παχυσαρκίας και των καρδιομεταβολικών παραγόντων κινδύνου, δεν οδήγησαν σε στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα όσον αφορά στη χορήγηση του φαρμάκου κατά την περίοδο διακοπής του καπνίσματος. Είναι πιθανόν ότι, όπως προκύπτει και από την κλινική πρακτική, η χορήγηση της Σιβουτραμίνης, η οποία αυξάνει τις ενεργειακές δαπάνες (μέσω αναστολής επαναπρόσληψης της αδρεναλίνης) και μειώνει τη διατροφική πρόσληψη λιπαρών και γλυκών (μέσω αύξησης της σεροτονίνης), έχει θέση κατά τη περίοδο διακοπής του καπνίσματος. Αναμένονται όμως περισσότερες μελέτες. Η σημασία της αυξημένης σωματικής δραστηριότητας είναι σημαντική, καθώς αυξάνει τις ενεργειακές δαπάνες, βελτιώνει τη διάθεση και μειώνει το στρες της διακοπής του καπνίσματος.

Ο ρόλος του οικογενειακού, ή του ειδικού στη διατροφή γιατρού, είναι σημαντικός, ιδιαίτερα απέναντι στους εφήβους και κυρίως στα νεαρά κορίτσια, που θεωρούν ότι το κάπνισμα μπορεί να βοηθήσει στον καλύτερο έλεγχο του σωματικού βάρους. Πόσο μάλλον όταν τα πρότυπα της σημερινής κοινωνίας και ο ρατσισμός κατά των παχυσάρκων συχνά δεν βοηθούν στη διακοπή του καπνίσματος. Ταυτόχρονα, οι κακές διατροφικές συνήθειες όσων καπνίζουν, καθιστούν επιτακτική τη βοήθεια του καπνιστή από το γιατρό, έτσι ώστε να μην αυξηθούν και άλλο οι βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος.
 

Οδηγίες διατροφής κατά τη διακοπή του καπνίσματος

- Αυξήστε την καθημερινή σας σωματική δραστηριότητα
- Προσέξτε τι τρώτε στα ενδιάμεσα γεύματα (snacks): συχνά είναι γεμάτα λίπη και ζάχαρη
- Μην κάνετε στερητικές δίαιτες (< 1200 θερμίδες/ ημέρα)
- Ισορροπείστε τη διατροφή σας:
• Έχετε τρία γεύματα την ημέρα 
• Φάτε καλό πρωινό 
• Αυξήστε τα όσπρια, τα δημητριακά, τις φυτικές ίνες
• Ελαττώστε τα ζωικά λίπη
• Ελαττώστε το οινόπνευμα και τον καφέ
• Αυξήστε την πρόσληψη βιταμινών A, B, C, E (φρούτα και λαχανικά)

ΠΗΓΗ : http://www.hygeia.gr/page.aspx?p_id=329